Będącą w kanonie literackim powieść Fiodora Dostojewskiego „Biesy” dziś czyta się jak operę mydlaną osadzoną w carskiej Rosji. Wątki rewolucyjne i spiskowe, stanowią tylko tło dla działań głównych bohaterów, których pobudki wynikają tylko i wyłącznie z własnych zachcianek i ambicji.

„Biesy” to ciekawy i wnikliwy portret ludzkiej próżności, niezmiennej od czasów w jakich żyją bohaterowie. A ponieważ najwięcej postaci to mężczyźni, siłą rzeczy to właśnie oni jawią się jako kapryśni, tchórzliwi i fałszywi. Portrety kobiece są okrojone i powierzchowne, skrojone jako tło dla męskich zagrywek. Wyjątkiem jest Barbara Pietrowna Stawrogina, kobieta majętna i z koneksjami rozpaczliwie podtrzymująca swoją pozycję towarzyską, nawet za cenę zmuszenia wychowanki do małżeństwa. Jedyna przedstawiona jest jako kobieta sprawcza, działająca dzięki pozycji nieżyjącego męża i jego pieniądzom. Z Barbarą związane są dwie główne męskie postacie Biesów: Stiepan Trofimowicz Wierchowieński niespełniony poeta, niedoszły nauczyciel akademicki uważający się za geniusza, notoryczny guwerner dotrzymujący towarzystwa Barbarze Pietrownej oraz jej jedyny syn Mikołaj Stawrogin – hulaka z niejasną przeszłością.
/więcej/

Gdyby nie tło historyczne – II wojna światowa, Holocaust, rzeź Wołyńska – można by porównać losy małego Henryka do losów Tomka Sawyera – twardego, nieustępliwego i pełnego żądzy przygód dziecka. Ale w przygodach tego ostatniego więcej było elementów radosnych i psotliwych, natomiast Henryk od 8 roku życia walczył od przetrwanie. To co robił i widział, choć straszne i czasem nieludzkie, wynikało z potrzeby przeżycia. I przeżył, choć to też wydaje się nieprawdopodobne.

Książkę czyta się jednym tchem – dobrze poprowadzona, dwutorowa, narracja opowiedziana z punktu widzenia małego, polskiego chłopca ze wsi Antonówka na Kresach Wschodnich i jego rodziców, którzy całe życie szukali po nim śladu. Niektóre epizody wydają się baśniowym łutem szczęścia – jak chociażby fakt spotkania niemieckiego kapitana Kurta Stainkena (dobrego Niemca), który obdarzył Henryka ciepłym, wręcz ojcowskim uczuciem. Karmił, chronił i uczył wielu przydatnych w życiu rzeczy, gdy wokół mordowani byli Polacy i inne nacje. Trzy lata w koszarach specjalnego, niemieckiego batalionu na Wołyniu, tak naprawdę ukształtowały Henryka – chęć bycia żołnierzem, nieokazywanie uczuć, siłę przetrwania. /więcej/

Do przeczytania „Ruth” zachęciła mnie informacja, że ta powieść powstała w 1853 roku. Elizabeth Gaskell miała 7 lat, gdy zmarła Jane Austen. Zapewne czytywała jej powieści. Z pewnością jednak nie mogła traktować ich tak lekko jak my obecnie, gdy stały się one jedynie rozrywką, wobec ogromu zmian społecznych jakie nastąpiły przez wieki. Skąd to porównanie obu pisarek?

Już po paru rozdziałach i śledzeniu losów Ruth można się zorientować, że jest ona tą bohaterką, która w powieściach Austen pozostawała zhańbiona w ukryciu. Komuś, kto zna i lubi twórczość Austen, taka myśl od razu się nasuwa. I oto Gaskell, przedstawicielka następnego pokolenia kobiet pisarek, relacjonuje nam szczegółowo cały przebieg wydarzeń. Wydarzeń związanych z losami kobiet, które w tamtych czasach jak Ruth, zawierzywszy niestosownej miłości poniosły wszelkie tego konsekwencje.

Elizabeth Gaskell wspaniale opisuje jej losy. Bez emocji, taktownie i wiernie. Cieszy bogactwo języka, elokwencja i wrażliwość. Głębia przemyśleń i duże doświadczenie życiowe, umiejętność obserwacji otaczającego świata, zwyczajów i zjawisk. Autorka kreśli ludzkie postaci, przydając im życia i szczerości. Dla nas, współczesnych czytelników są one prawdziwym dowodem na to, że czasy się zmieniają, ale charakter ludzkiej natury niekoniecznie. /więcej/